Het is een fenomeen dat door de jaren heen zijn ironische charme heeft behouden: mensen die halsoverkop de bioscoop uit rennen, hevig geschokt of zelfs fysiek onwel geworden door een filmvertoning. Terwijl we het medium film vaak associëren met vermaak en ontspanning, zijn er altijd degenen geweest die de grenzen opzochten en daarmee de kijkers tot het uiterste dreven. Denk aan de klassiekers die in hun tijd voor destijds ongekende reacties zorgden en zelfs vandaag de dag hun schokkende impact behouden.
Neem bijvoorbeeld Stanley Kubrick’s “A Clockwork Orange”. Bij de release in 1971 veroorzaakte deze dystopische film over gewelddadige jeugdcriminelen zulke heftige reacties dat mensen daadwerkelijk ziek werden. De grafische weergave van geweld en de ongemakkelijke ethische dilemma’s die de film oproept, maakten het een spraakmakend onderwerp. Oorspronkelijk kreeg de film een X-rating in Amerika, wat aangeeft hoe schokkend men het vond. Toch geldt deze film tegenwoordig als een cultklassieker, een omslag die laat zien hoe percepties door de tijd kunnen veranderen.
Een ander voorbeeld is Alfred Hitchcock’s “Psycho” uit 1960. Deze iconische thriller wordt vaak geroemd als een meesterwerk, maar veroorzaakte destijds massale ontsteltenis. De beroemde douchescène waarin Janet Leigh’s personage wordt aangevallen, leidde tot een golf van paniek en walging. Bioscoopbezoekers verlieten de zaal en Hitchcock zelf adviseerde: “No one… BUT NO ONE… will be admitted to the theatre after the start of each performance.” Dit markeerde een keerpunt in filmgeschiedenis waar horror en suspense een nieuwe, meer intense vorm aannamen.
De horrorfilm “The Exorcist” uit 1973 is nog zo’n mijlpaal die mensen naar de uitgang liet rennen. De film, die draait om de demonische bezetenheid van een jong meisje, zorgde voor flauwvallen, braken en zelfs hartaanvallen bij sommige kijkers. Er waren meldingen van traumatische reacties, en medische professionals stonden vaak paraat bij bioscoopvoorstellingen. Het vervolg op deze gebeurtenissen bood artsen en cinefielen een soort levend experiment in de grensverleggende kracht van cinema.
Maar het is niet alleen horror die deze reacties heeft opgeroepen. Gaspar Noé’s “Irreversible” uit 2002 staat bekend om zijn rauwe, schokkende natuur en vooral een langdurige aanrandingsscène die tot fel debat leidde. Veel kijkers waren niet in staat de hele film uit te zitten, en critici spraken over morele grenzen die waren overschreden. Toch wordt de film zowel geprezen als bekritiseerd voor zijn brute eerlijkheid en stilistische innovaties.
Zelfs meer recente films zoals Lars von Trier’s “Antichrist” uit 2009 weten nog steeds sterk uiteenlopende reacties op te roepen. De film, vol met gruwelijke beelden en ongemakkelijke thema’s, polariseert het publiek en herinnert ons eraan dat de schokkende kracht van cinema verre van verdwenen is. Von Trier’s werk wordt vaak bekroond als visueel en thematisch grensverleggend, maar niet iedereen kan of wil de rit afmaken zonder zich overmand te voelen door walging of angst.
Deze trend van verontrustende cinema is geen tijdelijk fenomeen, maar een blijvende traditie die verschillende vormen aanneemt. Veel films worden later herzien en zelfs gezien als meesterwerken, ondanks (of misschien juist dankzij) de heftige initiële reacties die ze opriepen. Of het nu gaat om expliciete horror, psychologische thriller of moreel uitdagende drama’s, deze werken dwingen het publiek om buiten hun comfortzone te treden.
De bioscoop blijkt keer op keer een tweesnijdend zwaard te zijn, waar kunst en vermaak soms kunnen botsen op de grenzen van wat we als toeschouwers aankunnen. Stoere zielen die zichzelf blootstellen aan deze ervaringen zullen beamen dat, ondanks de fysieke en emotionele tol, thes dissonantie vaak de kracht is die een film van goed naar onvergetelijk tilt.
Voor een volledige lijst van films die de bioscoop als schokkende arena gebruikten, is het de moeite waard om de diepte in te duiken en te lezen op telegraaf.nl/entertainment/cultuur. Let wel, een sterke maag is soms een vereiste.